HARİÇTEN GAZEL; KARADENİZ
10 Ocak 2024 10:56 / 392 kez okundu!
Suudi Arabistan merkezli Arab News'de, Türkiye'nin Rusya-Ukrayna savaşındaki özellikle Karadeniz üzerinden rolünün ve attığı adımların değerlendirildiği bir analiz yayınlandı. Türkiye'nin, Rusya-Ukrayna savaşı başladığı günden itibaren, savaşta etkili bir rol aldığı belirtilen analizde, son olarak Türk Boğazları'ndan geçtiğimiz günlerde Karadeniz'e kıyısı olmayan bir devlet olarak İngiltere'nin gemilerine geçisine izin vermediği belirtildi. Analizde ayrıca, Türkiye'nin Karadeniz'in bir zamanlar "Osmanlı gölü" olarak kabul edildiğinin ve bölgedeki deniz hareketinin büyük ölçüde Türklere ait olduğunun farkında olduğuna dikkat çekildi. İşte Arab News'de yayınlanan analiz:
***
HARİÇTEN GAZEL; KARADENİZ
Türkiye geçtiğimiz hafta İngiltere'nin Kraliyet Donanmasına ait Sandown sınıfı iki mayın avlama gemisini Ukrayna donanmasına devretmek üzere İstanbul Boğazından geçirmesine Montrö Sözleşmesi'nin ihlali olacağı gerekçesiyle izin vermedi. 1936 tarihli Montrö Sözleşmesi, çatışma zamanlarında "savaşan güçlere ait savaş gemilerinin boğazlardan geçemeyeceğini" belirtmektedir ve Montrö Sözleşmesi, son yıllarda yeniden gündeme gelen İstanbul ve Çanakkale boğazlarını düzenleyen uluslararası bir anlaşmadır.
Ancak, bölgede artan istikrarsızlık ve jeopolitik gerilimlerin ortasında, mevcut bağlam anlaşmanın imzalandığı dönemdeki uluslararası koşullardan belirgin bir şekilde farklı.
Resmi olarak açıklandığı üzere Türkiye, İngiliz gemilerinin geçişini kısıtlamak için antlaşmaya atıfta bulunmuştur. Karadeniz'e kıyısı olmayan bir devlet olarak İngiltere'nin 15 gün önceden geçiş talebinde bulunması gerekiyordu.
Ancak buna rağmen Türkiye, NATO müttefikine bu savaş gemilerinin "savaş devam ettiği sürece" Karadeniz'e ulaşmak için boğazlardan geçişine izin verilmeyeceğini bildirdiğini açıkladı.
Ukrayna hükümetinin Şubat 2022'de Rus savaş gemilerinin geçişini sınırlamak için konvansiyonu kullanma çağrısından bu yana, Türkiye Ukrayna'nın işgalini bir savaş olarak kabul etti ve böylece askeri gemilerin geçişini sınırladı.
Daha sonra 2022 yılında, Rus Pasifik Filosu'nun amiral gemisi Varyag ve büyük bir denizaltı karşıtı destroyer olan Amiral Tributs, dokuz aylık bir bekleyişin ardından, Türkiye'nin Montrö Sözleşmesi'nin 19. Maddesinin tutarlı bir uygulaması olarak gördüğü şekilde boğazlara giriş izni verilmedi.
Geçen hafta İngiliz gemilerinin geçişine izin verilmemesi, Türkiye'nin herhangi bir savaş gemisinin hareketini güvenlik tehdidi olarak görmesi halinde bu gemi üzerinde nihai söz sahibi olduğunu bir kez daha göstermiştir.
Savaş gemilerinin Boğazlardan geçişine izin verilmesinin Türkiye'nin ulusal güvenlik çıkarları açısından risk oluşturabileceğine şüphe yoktur.
Türkiye'nin savaşan taraflardan biri olmadığı çatışmalarda, bazı gemilerin geçişine izin verilmesi Türkiye'yi savaşın içine çekme potansiyeline sahip olabilir. Ancak Türkiye'nin İngiliz gemilerinin transit geçiş başvurusunu reddetmesi, Türk dış politikasının ortaklarıyla etkileşimini etkileyen çeşitli yönlerini yansıtmaktadır.
NATO ve Moskova ile ilişkilerini sürekli olarak dengeleyen Türkiye, sadece her ikisi için de vazgeçilmez olduğunu göstermekle kalmadı, aynı zamanda izlediği politika ile Ukrayna ihtilafının bölgesel ve uluslararası alanda kendi konumunu güçlendirmesine de sağlamış oldu.
Diğer yandan Rus gemilerini durdurma anlaşmasını sürekli olarak uygulayan Türkiye'nin, İngiltere'nin talebi ışığında aynı anlaşmayı uygulaması Kremlin'i yatıştırmak için bir fırsat sunmaktadır.
Geçtiğimiz yıl İsveç'in NATO'ya katılımını geciktirerek yaptığı gibi, Türkiye aynı anda hem Batı'nın çıkarlarına aykırı hareket edebilecek, hem Rusya ile yakın ikili ilişkilerini sürdürebilecek ve her ikisi için de vazgeçilmez olmaya devam edebilecektir.
Türkiye'nin Montrö Sözleşmesi'ni uygulaması, antlaşmanın kabulünden bu yana değişmeyen bir statükoyu teyit etme amacına hizmet ediyor. Boğazların dikkatli bir şekilde yönetilmesini sağlayan antlaşma ayrıca 1930'ların mağlup Türkiye'sinin durumunu yansıtıyor. Ancak ülkenin bugünkü artan gücünü yansıtmıyor.
Başlangıçta İtalya'yı kontrol altına almak için tasarlanan anlaşmadan giderek daha fazla hayal kırıklığına uğrayan Türkiye, İstanbul Kanalı projesini gündeme getirdi. Bu proje, gemilerin mevcut boğazlara paralel olarak geçmesine izin verirken, Türkiye'ye daha fazla gelir sağlayacak ve daha da önemlisi geçiş üzerinde egemenlik kontrolü sağlayacaktır.
Her ne kadar Türkiye'nin geçen haftaki açıklaması askeri gemilerin geçişiyle ilgili olsa da, deniz ticareti trafiğindeki merkezi konumları göz önüne alındığında boğazların bundan daha önemli olduğu söylenebilir.
Başta Rusya ve Hazar Denizi'nden olmak üzere küresel petrol arzının en az yüzde 3'ü İstanbul Boğazı'ndan geçmektedir. Ayrıca, dünya buğday arzının yaklaşık yüzde 25'i Karadeniz limanlarından sevk edilmektedir.
Yılda 50,000 geminin bu boğazlardan geçtiği düşünüldüğünde, boğazlar sadece küresel ekonomi için değil, özellikle de kısa bir süre önce gemilerden ton başına 4 dolar transit geçiş ücreti almaya başlayan Türkiye için de büyük önem taşıyor.
Modası geçmiş bir anlaşmanın etkisizliğini vurgulamak şüphesiz Türkiye'nin amacı haline gelmiştir. Ancak Montrö Sözleşmesi'nin mevcut haline rağmen hem savaş hem de barış zamanlarında kargo hareketine izin verdiği ve aynı zamanda askeri tırmanma potansiyelini kısıtladığı göz önüne alındığında gözden geçirilmesi pek olası değildir.
Türk karar alıcılar, Karadeniz'in bir zamanlar "Osmanlı gölü" olarak kabul edildiğinin ve bölgedeki deniz hareketinin büyük ölçüde Türklere ait olduğunun farkında.
Çev. Adem KILIÇ
Kaynak: Arab News
