|
berna
|
Eli, güzel bir kadýndý doðrusu
Simsiyah saçlarý vardý
Onu öldürmek gerek
Çünkü kocasýný ve çocuklarýný terketti
Çanlar çalýndýðýnda herkes kiliseye giderken
O aða sofralarýna giderdi
Eli Eli Eli!
Seni kimse istemiyor
Çünkü senin dudaklarýn öpülmüþ,
ýsýrýlmýþ.
Liman Þehri Ýzmir coðrafi konumu gereði, dolayýsýyla ekonomik hareketliliðinden ötürü sayýsýz halkýn birbirini tanýyýp alýþ-veriþ ettiði, etkileþtiði, kaynaþtýðý bir dostluk, bir hoþgörü mekaný olmuþtur. Benzeri koþullar Ýstanbul için de sözkonusu olsa da kanýmca Ýzmir'in baþkente uzak oluþu daha sivil, daha zorlamasýz bir etnik çeþitlilik ortaya çýkarmýþ.
Beylikler döneminden 1920'li yýllara dek Anadolu'nun hemen her yöresinde özellikle de Ýzmir'de doðal bir yanyanalýk içinde yaþayan Türk ve Rum toplumlarý ulusçuluk akýmlarýnýn çok da eski olmadýðýný gözönüne alýrsak dinsel hoþgörüye dayanan sýcak bir dostluk duygusu içinde yaþadýlar. Din deðiþtirmeler, karþýlýklý evlenmeler,
kültürel etkileþimler ve burada konu edineceðimiz müzikal köken birliði baþkalarýndan daha çok bu iki halkýn yanyanalýðýný zamanla içice kýlmýþtýr. Ýþte bu noktadan sonra ortaya çýkan Anadolu kültürünün Türk ve Rum bileþenlerine ayrýlabilmesi hem olanaksýzlaþmakta hem de anlamsýz bir giriþim olarak gözükmektedir.
Rebetiko müziðinin en önemli iki kaynaðýndan birinin Anadolu, yani Ýzmir ve Ýstanbul kökenli Rum türküleri olduðunu biliyoruz. Bu baðlamda Ýzmir Rum türkülerinin evrimine baktýðýmýzda, ancak 1850'lere dek gidebiliyoruz. Ýzmir'deki müzik geleneðinin zenginliðine göndermelerde bulunan birçok kitabýn yanýsýra ilk kez 1875'de araþtýrmacý Bourgould Doucouray Ýzmir'den 30 türkü derleyip yayýnladý ve kitabýnýn giriþinde þöyle yazdý: "Sokaklarýnda bu denli çok laterna görebilecegimiz bir þehir zannediyorum yoktur." Rum toplumunun alt katmanlarýnýn yaþamý algýlayýþ biçimini, sýkýntýlarýný anlatan ve ayný açýdan Pire'deki "Mansa" alt kültürünün serkeþ þarkýlarýyla parelellik gösteren halk türküleri meydanlarda ve sokaklarda doðallýk içinde çalýnýp söylenirdi. Ýþte bu þarkýlar, asýl olarak Yunanistan'da son halini alan Rebetiko müziginin öncül formu olan Ýzmir ekolunun ilk örnekleridir. Ýlk kayýt örnekleri 1900'lerin baþýnda yapýlabilen bu þarkýlar kemane ya da klasik kemençe, ud, santur ya da kanun ve bir çok vurmalý çalgý (darbuka, def, kaþýk) ile icra edilirdi, Yine 1850'lerden 1930'lara dek Ýzmir ve Selanik'de gördüðümüz amane kahvelerinin (kafe aman) çokluðu,, profesyonel Ýzmir müzik geleneðinin oluþup yerleþmesinde yaþamsal derecede önemli olmuþtur. Bu küçük mekanlarda sýcak ya da alkollü içecekler içilirken, bir yandan da büyük olasýlýkla bir kadýn þarkýcýya, andýðýmýz enstrümanlardan oluþan bir grubun eþlik ettiði programlar düzenli olarak sergilenirdi.
Ýzmirli Rum müzisyenler hem Türk müziðine yakýn olduklarý, hem de ayný zamanda batý müziðini iyi bildikleri için yaratýcýlýklarý ve yorumlarý çok çeþitlilik gösterir. Gazellerle týpatýp olan amanelerden çiftetellilere, taþra Rum türkülerinden estudiantin denen çalgý (gitar, mandolin, mandola) ve vokal gruplarýnca söylenen Ýtalyan melodilerini andýran þarkýlara dek birçok müzikal etkiyi birarada buluruz bu þarkýlarda. Genel olarak Türk müziginde kullanýlaný temel makamlar ortaktýr ve adlarý bile deðiþmemiþtir. Ancak Rum müzisyenler bu makamlarýn inicilik veya çýkýcýlýk kurallarýna zaman zaman uymazlar, þarký içinde makam deðiþikliði yapabilirler ya da yeni makamlar yeni diziler bulabilirler. Çalýþ üsluplarýna baktýgýmýzda; özellikle keman ustalarýnda yerleþik Türk müziði tavrýný, Romen çingenelerinin senkop ve kaydýrmalarýný ve Batý Avrupa'lý kemancýlarýn ses elde etme tekniklerinin bir karýþýmýný buluruz. Öteki çalgýlarýn çalýnýþ tavrý genel olarak Türk müzisyenlerinkinden farklý deðildir.
1922 sonrasýnda Yunanistan'ýn her yanýndan çadýrlardan , barakalardan yükselen bu çoðunlukla acýlý þarkýlarda hiç þüphe yok ki Anadolu'da birlikte yaþanan diðer etnik gruplarýn izleri son derece açýktýr. Ermeni kýzlarý, Yahudi çocuklar, feraceli gelinler, türlü nidalar, meraklýlar ve sevdalýlar.
Dönemin Ýstanbul'una baktýðýmýzda, burada diðer bölgelerden açýkça ayýrdedilebilen bir Rum halk müziði geleneði olduðunu belirtmek gerekir. Ancak nedense geleneksel Ýstanbul Rum müziðine dair kayýtlardan pek azý bugüne ulaþabilmiþtir. Ayrýca geleneksel müzik bestelere Ýzmir'deki kadar yansýmamýþtýr. Ýzmir tarzý çalgýlarýnýn yanýsýra Ýstanbul þarkýlarý kayýtlarýnda klarinet ve ksilafona rastlýyoruz.
Elinizdeki taþplak derlemesinde 1910'la 1930 yýllarý arasýnda çoðu Ýzmir, Ýstanbul ve Yunanistan'da yapýlmýþ kayýtlarý birarada bulacaksýnýz. Bunlarýn büyük çoðunluðu Anadolu'dan götürdükleri müzik birikimini notaya dökerek bugün tüm dünyanýn beðeniyle karþýladýðý Rebetiko müziðinin geliþimine olmazsa olmaz derecede katkýda bulunmuþ Ýzmirli ve Ýstanbul'lu Rum bestecilerin þarkýlarýndan oldukça zorlanarak seçilmiþtir.
Teknolojinin taþplaktan kulaðýnýza taþýdýðý bu týnýlar, bu anlaþýlan ya da anlaþýlamayan sözcükler kuþkusuz sürüyle çaðrýþým yaratacak dinlendiginde. Çaðrýþýmlarýmýzdan birkaçýný sayarak yazýmýzý noktalayalým :
- Benzerliðe indirgenemeyecek bir teklik ve zenginlik,
- Biz de Anadolu'luyuz,
- Bizi unutmayýn.,
- Bir elimizde zafer kazananýn hýncý, diðerinde kaybedenin cezasý,
- Hiçbir bombanýn yok edemeyeceði, notalardan oluþmuþ bir gözünü sevdiðim köprü.
|
Sitemizde yayýnlanan yazýlar, yazarlarýný baðlar.
