Latin Amerika örneði… BÝR SOL ALTERNATÝF -3
03 Eylül 2012 13:23 / 1698 kez okundu!
Yeni Sol’un Latin Amerika Deneyimleri
Türkiye’de Sol Alternatif üstüne tartýþmalar sürerken LA deneylerini hatýrlamak ve üzerinde düþünmek, yeni politik perspektiflerin açýða çýkarýlmasýnda önemli katkýlar saðlar:
- Birinci ve en önemli deneyim, demokrasidir: Yeni sol parti veya hareket demokratik olmalý ve liberal anlamda deðil gerçek anlamda toplumda demokrasi için mücadele etmeli. Karar almada halkýn her düzeyde katýlýmýný gerçekleþtirmeli. Yalnýzca hükümet veya devlet düzeyinde deðil, iþyerlerinde ve sosyal yaþamýn her alanýnda gerçek katýlým hedeflenmeli. Binlerce yýllýk tarihi olan demokrasi, liberallerin elinden alýnmalý. Çoðulcu seçim demokrasinin sadece küçük bir parçasý ve onun sýnýrlý bir biçimidir. Fakat bundan seçimlerin önemsiz olduðu anlamý çýkarýlmamalý. Toplumsal gerçekçi demokrasinin meçruiyeti için politik çoðulculuk ve seçimler daha da geliþtirilmesi gerek (3).
- Partinin veya hareketin birliði: Farlýlýkta birlik sol hareketin yönünü ve gücünü belirleyen temel bir paradigma olmalý. Çalýþan yýðýnlar veya genelde halk için izlenecek politikalar önceden hazýrlanmýþ tek düze kararlarla alýnmamalý. Halk kesimlerinin tümünü kapsayan politikalar hareket içinde ve farklýlýklar korunarak geniþ tartýþmalarla alýnmalý. Politik tartýþmalar, büyük gösteriler ve seçimlerle parti çýkarlarý gözetmeden halkýn eðilimleri saptanmalý. Uzmanlar tarafýndan saptanan politikalar tek doðruymuþ gibi dikte ettirilmemeli.
Geçmiþte komünist partileri açýk veya gizli her zaman solda hegemonya kurma hedefi peþindeydiler. Günümüzde komünist partilerin zayýflamalarý sonucu bu tehlike büyük çoðunlukla ortadan kalktý. Tek partili sosyalizmin yanlýþlýðý da biliniyor. Soldaki her siyasi oluþum toplumsal ve insani çýkarlarý öne koyarak, demokratik hareketin genel çýkarlarý uðruna söylem ve duruþ sergilemeli. Genelde demokratik halk hareketinin bir parçasý olduðuna inanýlarak büyük çoðunluðun iradesinin açýða çýkmasýna odaklanmalý.
- Ýdeolojik ve politik çoðulculuk: Seçimler için yarýþan sol partilerin ideolojik çoðulculuðu korumalarý demokratikleþme sürecinde birincil derecede önem taþýmýyor. Demokrasiye nitelik kazandýran soldaki parti veya hareket içindeki düþünce çoðulculuðunun güçlü bir biçimde korunmasýdýr. Tartýþma ve hesap vermemenin hiç hayata geçmediði eski günler geride kaldý. Halkýn veya iþçi sýnýfýnýn politik bilinci, öncü çelik çekirdek tarafýndan empoze edilemez. Partili kadrolarla halk yýðýnlarýnýn uzun zaman alacak karþýlýklý etkileþimi sonucunda kitleler ve parti bilinçlenir (Gramþinin sosyalizt politikaya kazandýrdýðý bir ilke)
Lenin’in sendikal bilincin kendiliðinden oluþtuðunu, politik bilincin komünist parti tarafýndan taþýnmasý gerektiði saptamasý çok fazla zarar verdi. Devrimci bilinç, Gramþi'nin dediði gibi halk hareketiyle öncüler arasýndaki karþýlýklý diyalektik etkileþimden oluþur ve uzun bir süreç gerektirir. Liderler ve öncü kadrolar harekete baðlý kaldýkça, halkýn sorunlarýna cevap aradýkça çok önemli iþlev görürler.
- Ekonomik ve demokratik projeler: Bunlar ancak toplumun her alanýna nüfuz ederek, sondajlar yapýlarak ve kültürel yapý iyice anlaþýlarak oluþabilir. Toplumsal sorunlarýn nedenleri ve çözüm yollarý bilimsel analiz gerektirdiðinden devrimci ideolojiye ve Marksizm’e sürekli ihtiyaç duyulacaktýr. Demokratik halkçý iktidarlar farklý ülkelerde farklýlýklar göstermesi doðaldýr.
Gerçeðin kendisi devrimcidir. Gerçekleri ve süreçleri anlamaya ve yorumlamaya yardýmcý olan teori dogma deðildir.
Bu anlamda Marksizm kapitalizmi eleþtirmede en sistemli ve köklü bir düþünce olarak kalacaktýr.
Amaç yalnýzca dar iþçi sýnýfý hareketi yaratmak deðil, geniþ bir halk hareketi amaçlandýðýndan “halk” ve “demokrasi” çok önem kazanýr. Tüm etnik azýnlýklarýn kadýn, çevre, hayvanlarýn korunmasý vb. hareketlerin birliði amaçlanýyor. En dipteki sýnýfsal derinlikten ve insani deðerlerden uzak durmayan ve çalýþan yýðýnlarýn birliðini amaçlayan politikalar sonuçta sosyalizme yönelir.
- Esneklik, demokrasi ve çoðulculuk temel olmasýnýn yanýnda hareketin birliði ve önderlik de o kadar önemlidir. Demokratik çoðulculuðu elde ettikten sonra iktidar deðiþimine doðru ilerlemek mümkün olabilir. Lidersiz hareket, kendi iç sorunlarýyla boðuþmaktan yalnýzlýða gömülebilir ve yenilerek politikayý terk etmek zorunda kalabilir. Yerel veya toplumsal düzeyde liderler esnek, demokratik ve halkýn içinden olmalý.
- LA’da sol akýmlar ABD ile iliþkilerinde kimi uzak kimi yakýn mesafelerde durmayý tercih ediyor. Ýktidarda veya muhalefetteki her sol politik hareket tek kutuplu global sisteme ve ABD’ye karþý duruþ sergiliyor. Brezilya akýllý bir politika izleyerek çok kutuplu bir dünyanýn ülkeler için daha yararlý olabileceðinden hareketle Güney Amerika bloðunun lideri olmaya çalýþýyor. Bu çok kutuplu bir dünya çabasýnýn ABD ve diðer zengin ülkeleri rahatsýz edebileceði kesindir. Ýnsanlýðý hiçe sayan global finans sisteme karþý global demokratik alternatiflerin bulunmasý solun en acil görevlerinden biri olarak duruyor.
- Sol, Orta Amerika, Meksika, Ekvator ve Bolivya’daki yerli halkýn politik önemini arttýrdý ve kimi ülkelerde iktidara getirdi. Yýllarca kültürel ve ekonomik yönden ezilen bu guruplar, ilerici güçler tarafýndan politik bir güce kavuþturuldu. Türkiye de benzer durum yaþandý. Kürt demokratik halk hareketi solun sosyalistlerin gücüyle ayaða kalktý. Kürt hareketi tek baþýna ne kürt sorununu ne Türkiyenin sosyo-politik sorunlarýna çözüm üretebilir. LA da olduðu gibi Kürtler ve sol demokratik çoðulcu bir blokta birleþirse Türkiyenin kaderini deðiþtirebilirler.
- Kilisenin yeniden önem kazanmasý. Son üç Papa zamanýnda sola karþý gösterilen hoþ görüsüzlük, ABD’nin tavrýndan farklý deðildi. Ekvator ve Paraguay baþkanlarý, Hýristiyan geleneklerden geldi. LA’nýn çeþitli bölgelerindeki Katolik veya Protestan akýmlar, Vatikan’a baský yaparak sola karþý tutumunu deðiþtirmelerini istedi. Olumlu yönde deðiþim ufukta görünmeye baþladý.
- Sosyalizm ve diktatörlük ayný deðildir. Kýtadaki solun seçim baþarýlarý ABD’nin yönlendirdiði sosyalizmi diktatörlerle yan yana gösterme çabalarýný etkisizleþtirdi. LA halký artýk sosyalizmi demokrasinin bir güvencesi olarak görüyor. Bu iyi bir baþlangýç. Geleceðe yönelik iyi düþünülmüþ projeler, yeni baþlayan bu olumlu süreçleri kalýcýlaþtýrýr.
LA solu daha da geliþmeli
Yunanistan’daki krizden güçlenerek çýkan sol blok SYRIZA, tam onyedi genel grev örgütledi ve kitle gösterilerini seçim baþarýlarýna kanalize etmeyi baþardý. LA bir bütün olarak ÝMF, Dünya Bankasý ve ABD’ye mesafeli politika izliyor ve baþarýlý ekonomik politikalar uyguluyor. SYRIZA ayný politik perspektifle AB’den ayrýlmayý hedefledi. Bu politikanýn tek baþýna oylarýný olumsuz etkilediði söyleniyor. Demek ki LA için doðru olan Avrupa için olmayabilir. Baþarýlý olduðu ise söylenemez. Hatta birinci parti olma þansýný bu yüzden kaybettiði söyleniyor. Tabi bunun dýþýnda önemli bir faktör daha var: Alman, Fransýz, Ýngiliz ve tüm Avrupa sað partileri, medyasý ve hükümetleri iðrenç bir kampanya ile Yunan halkýný ve SYRIZA’yý tehdit ettiler.
Marks ve Lenin’in defalarca belirttiði gibi her ülkede sosyalizme gidiþ yollarý farklý farklý olacak ve uzun bir zaman alacaktýr.
Yunan halkýnýn yürekli mücadelesi bir baþlangýçtýr, devamý da geliyor. Ýspanya, Ýtalya ve Ýngiltere’deki solu birleþtirme çabalarýnýn olumlu sonuçlanmamasý için bir neden yok. Fransýz Sosyalist Partisi’nin seçim baþarýsý tüm sol ittifakýnýn katkýlarýyla oldu. CHP’deki yeni açýlýmlar ise Türkiye solunun toparlanmasýna cesaret verecektir. BDP’nin desteklediði Ertuðrul Kürkçü’nün inisiyatifinde geliþen “Halklarýn Toplumsal Kurtuluþ Kongresi” adým adým büyüyerek geliþiyor.
Hasan Bülent Kahraman, Etyen Mahcupyan ve Zülfü Dicleli Türkiye’nin sol politikalara ne kadar çok ihtiyaç duyulduðunu anlatan makaleleri yayýnlandý. Entelektüelce yazýlan yorumlar sola elle tutulur bir perspektif sunmadýðý gibi üstten bakan üslupla yirmi yýl önceki solun kýsýr sorunlarýný tartýþýyorlar. Bu yazýlarda savunulan görüþlerle tahmin edildiði gibi solun toparlanmasýna katký yapýlamaz. Düþünen, yazan arkadaþlarýn dünyadaki solun geliþimi ve deðiþimini iyi izledikleri düþüncesinde deðilim.
LA’nýn egemen politik eliti ve ABD’nin askeri darbelere yaptýðý desteði geri çekmesi ve yakýn zamana kadar insan haklarýný korumada çifte standart uygulamalarýndan uzaklaþmalarý solun hýzla deðiþmesine ve güçlenmesine yaradý. Henüz yeni baþlayan ve demokrasiye güveni arttýran politikalarýn istenilen olgunluða ulaþamadýðý biliniyor. Çevreciler ve sol politik düþünürler LA deneyimini dikkate alarak yeni sol ve sosyalizm üstüne yeni bazý temel önermelerde bulunuyorlar. “Sosyalist Register” dergisinin katkýlarýyla sosyalizmin çaðdaþ ekonomik ve politik felsefesi yeniden araþtýrýlýyor. Yakýn bir zamanda sol kamuoyuna sunulacak. Ben þimdilik kendimce eksik gördüðüm bazý noktalara deðinmek istiyorum:
- Çevreye zarar veren ve tüketime yönelik ekonomik modellerin sol tarafýndan sürdürülmesi kabul edilemez. Tüketim demek yerküremizin kaynaklarýnýn kurutulmasý demektir. Çoktan zamaný dolmuþ ekonomik politikalardan kýsa bir zamanda uzaklaþýlmalý. Sosyalist veya kapitalist ekonomi ayýrýmý yapmadan hýzlý ekonomik kalkýnmanýn önü kesilmeli. Tüketimden uzak yavaþ tempolu bir ekonomik stratejide global konsensus saðlanýrsa sol iktidarlar kapitalizmin deðiþmesine öncülük edebilir(4).
Çevreyi tahrip eden bir ekonomik modelin uygulanmasý sol demokratik iktidarlarý zayýflatýr. Þili’den Brezilya’ya kadar hemen hemen tüm sol iktidarlar doðayý kontrolsüz kullanýyorlar. “Inner Development” (iç ekonomik geliþme) stratejisini uygulayan LA solu yerel kaynaklarý kullanmada sýnýr tanýmýyor. Sol hükümetler mutlaka farkýndalýk yaratmak durumunda aksi halde büyük global korporasyonlardan bir farký olmaz.
Çevreye zarar vermeyen, tamir edilebilir, 50-60 yýl kullanýlabilecek arabalar üretilebililmeli, BMW gibi, tekrar tekrar giyilecek elbiseler, organik yiyeceklere dönülmeli. Sadece yeni mal üreterek deðil üretileni yeniden kulanýlýr hale getirerek yaþamayý öðrenmeliyiz. Çok uluslu þirketlerin bir kaç ülkede üretilen mallarý çevreyi zehirliyor protesto edilip yasaklanmalý, yerinde üretim ve tüketim teþvik edilmeli. Ulusarasý insani iliþkiler güçlendirilmeli.
- Yoksulluk, ekolojik denge ve refah kombine edilerek yavaþlatýlmýþ ekonomik kalkýnma tercih edilmeli. Yoksullarýn daha çok, zenginlerin ise daha az tükettiði toplumsal modelleri sol takip etmeli.
- Bireyin refah ve mutluluðu çok fazla maddi tüketimle ölçülmemeli. Komünizm için düþündüðümüz bireyi, demokratik koþullarda var edebiliriz. Spora, kültüre, sanata, dansa, gönüllü çalýþmalara, toplum yönetimine ve insanlýk davasýna katýlan insan, daha özgür ve daha mutlu olacaktýr.
- Demokratik halkçý iktidarlarýn sosyalizm kurmanýn sayýsýz yollarýndan biri olarak görülmesi önemlidir. “Ýnsan yüzlü kapitalizm” veya “çok seçenekli toplum” arayýþlarýna kapýlýp týkanmak, halkýn güvenini azaltýr. Zamaný geldiðinde ilerlemenin önünde engel olan özel mülkiyeti toplumsal mülkiyetle deðiþtirmekten korkmamak gerek.
- Sol iktidarlar devleti büyütmek gibi eski yanlýþlarý tekrar etmemeli. Devleti devlet olmaktan çýkarmadan demokrasi gerçekleþemez. Demokrasi ve sosyalizm, devletin karþýtýdýr. Toplumsal geliþmenin ayak baðý olan devlet ve özel mülkiyetin yerine, yeri ve zamaný iyi düþünülmüþ toplumsal mülkiyeti ikame etme, halkýn toplum yönetimine hazýrlanmasýyla olur. Devlet ve özel sektör, kamusal alandan tamamen uzak tutulmalý. Marks’ýn da belirttiði gibi: ‘Ekonominin yönetiminde devlet ancak koordinasyon, düzenleme ve yönlendirme görevini halkýn iradesine sýkýca baðlý kalma koþuluyla yapabilir.’
LA’da olduðu gibi dünyanýn her yerinde solun, eþitlik ve özgürlük bayraðý altýnda yürüdükçe geleceði olabilir. Kýtanýn çalýþan yýðýnlarý ve gençlik demokrasinin geliþtirilmesine, çoðulculuða ve çoðunluða baðlý, insan haklarýna saygýlý, devrimci demokratik iktidarlarý arayan ve ne ayaklarýnda ne de kafasýnda zincir prangalarý taþýmayan, kapitalizmin yoksullaþtýrdýðý bu çalýþan çoðunluk solun yaþam damarlarýdýr.
Kaynaklar:
1- Jorge G. Castaneda, ‘Silahsýz ütopya soðuk savaþtan sonra LA solu’, vintage book, 1994, s.326-58
2- Claudýo Katz, Singularities of LA,Sosyalist Register, 2012, s.200-17
3- D.L. Raby, ‘Demokrasi ve Devrim, pluto press, 2006, s.228-263
4- Tim Jackson, prosperity without groth, Routledge, 2009, s. 323-36
- Claudio Katz, LA’s n new left government (LA’nýn yeni sol hükümetleri), Sosyalist Enternayonal, 2005
- Richard A. Dello Buono, Another region is possible (baþka bir kýta mümkün), 2009
- Lorna Salzman, The new left ýn Latin Amerika
- Mark Weisbrot, US stratejy in LA was wrong, The Guardian, 6 Mayýs 2009
Mehmet TAÞ
01.08. 2012
Son Güncelleme Tarihi: 03 Eylül 2012 13:25
