Dýþý Pasta, Ýçi Küncülü Çörek Kokan Þehir
17 Mayýs 2020 13:25 / 3408 kez okundu!
Benim için suriçi yani þehrin ana rahmi hep küncülü (susamlý) mahlepli Diyarbekir çöreðiydi
****
Dýþý Pasta, Ýçi Küncülü Çörek Kokan Þehir
Biri bana sormuþtu; "Diyarbakýr'ýn Yeniþehir ve Baðlar ilçeleri ne zaman kuruldu." Sorudan fark etmiþ olmalýsýnýz ki surlarýn içindeki þehri sormaya gerek duymamýþtý.
Çünkü orasý zaten "þehirdi" ve hep yerli yerince, yerinde duruyordu. Sormaya ne hacet! Hem þehir dediðiniz zaten orasý deðil miydi?
Ama bütün eski ve kadim þehirlerin bir þekilde pabucunun dama atýldýðý, gözden de gönülden de ýraða düþtüðü zamanlardý artýk.
Doðup büyüdüðü anýlar istiflediði þehri üstüste yýðýlý mukavva yerine beton kutulara hapsolmaya hemen þehrin yanýbaþýndaki adýna "yeni" denen þehir evlerine rýza göstermiþti kimileri!
Kimileri de daha ötesine uzayýp gönülden ýraða düþmeyi yedirmiþti kendilerine.
Yenişehir, suriçinde yaşayan kent halkýnýn önce 1930'lu yýllarda kamu binalarýyla, 1950'den sonra da kent halkýnýn evler, lojmanlar ve sosyal mekânlarla sur dýşýna yavaş yavaş taşýnmasýyla oluştu.
Bunu pekiştiren en güçlü argüman şuydu: Diyarbakýr'ýn kadim zamanlardan bu yana dört yöne açýlan 4 kapýsý vardý (hâla var). 1957 ve 59'da Yenişehir yönüne kuzey ve batý arasýnda iki yeni kapý açýlýr sur duvarlarýnda. İkisinin arasýnda 300 metre mesafe vardýr. Tekkapý ve Çiftkapý.
Dağkapý ile Urfakapý arasýndadýr bu kapýlar. Şehir halký yeni zamanlarýn bir ve birden fazla katlý apartman silsilesi ile tanýşýnca Yenişehir oluşur 1950'ler ve sonrasýnda.
Daðkapý dediðimiz hemen surlarýn kuzeye açýlan kapýsý tez zamanda þehrin sosyalleþme mekaný olur. 1954'de açýlan Balkanlar'ýn ve Ortadoðu'nun en büyük en modern sinemasý Dilan, kentin ilk turizm belgeli oteli Turistik Otel, Daðkapýnýn göbeðinde Emirgan Parký, hemen karþýsýnda önce Halkevi sonra Yeniþehir Sinemasý; bir anda þehrin doðuya ve güneye açýlan Mardinkapýsýný gölgede býrakýr.
Sonra neredeyse Yeniþehir'e bitiþik komþu olan, arada sadece tren raylarýnýn sýnýr oluþturduðu Bağlar. Tabii ki Yeniþehir'in yeniliðine göre hem daha eski hem de bir yönüyle Yenişehir'le yaşýttýr.
Eski Kentin iki sayfiye ve yazlýk yerinden biridir Bağlar. Dicle boyu nasýl bahçelik, bostanlýk, meyvelik bir yaz sayfiye alanýysa kent için. Bağlar da ayný şekilde üzüm bağlarýnýn olduğu bağlýk alandýr. Doğal olarak her bağýn içinde birer de bağ köşkü vardýr ki bu da bağlarýn eskiliğidir.
1935'lerde kente demiryolu gelip ve istasyon-gar kurulunca önce hemen istasyonun bağlara doğru karşý yakasýnda (demiryolunun öte yüzü) küçücük bahçeleri olan, etrafý basit köy türü duvarlarla örülü evler yapýlmaya başlandý.
1960'larla birlikte apartman kültürü ile kentler tanýşýnca bir kaç on yýllýk zaman dilimi içinde de hem o bazalt taştan yapýlma bağ köşkleri, hem de o küçük bahçeli evler yýkýlarak bir kaç katlý altyapýsý yetersiz çok kötü bir yapýlaşmaya dönüştü o eski Baðlar.
Tabi ne o üzüm baðlarý kaldý geriye, ne de Bað köþkleri...
Þimdi bu korona virüsten hapisli günlerde geriye dönüp baktýðýmda; adýna Diclekent, yetmiþbeþ metrelik yol ve hinterlandýnda özellikle akþam ve sonrasýnda baloya gitmeye hazýrlanan dekolteleri hayli afralý tafralý telaþlarýyla dýþ cepheleri ýþýklandýrýlmýþ süslü püslü eðlenceye yetiþme derdinde yükseldikçe yükselen korunaklý steril siteler görüyorum yeni geliþen alanlarda.
Benim için suriçi yani þehrin ana rahmi hep küncülü (susamlý) mahlepli Diyarbekir çöreðiydi. Surun dýþý ise adýný hangisiyle ünlerseniz ünleyin Yeniþehir ya da diðerleri; hayatlarýmýza sonradan nüfuz eden yýlda bir kez kutlanan yaþgünleri için üzeri mumlanmýþ yaþ pastaydý. Hani bir gün kalýnca bayatlayýp bulamaca dönüþerek bir þeye benzemeyen yaþ pasta.
Sahi sizin tercihiniz hangisi; içi küncülü çörek kokan þehir mi, yoksa dýþý mumlu yaþ pasta mý?
Þeyhmus DÝKEN
15.05.2020, Diyarbekir
