Zorla kimlik inþa etmenin iflasý
27 Kasým 2014 00:30 / 1003 kez okundu!
Ercan Çaðlayan kitabýnda arka plan Vilayat-ý Þarkiye (Kürdistan) ekseninde Diyarbekir’i masaya yatýrmýþ.
Althusser’in “Devletin ideolojik ve baský aygýtlarý” kavramsallýðýnýn en somut tezahürünün tersten okumasý Hasan Cemal’in geçtiðimiz günlerdeki bir yazýsýnda vurguladýðý devletin tektipleþtirme politikasýnýn Kürdistan’da iflasý meselesi olduðunu bir kez daha hatýrlatmama bu hafta okuduðum bir kitap vesile oldu.
“Cumhuriyetin Diyarbakýr’da Kimlik Ýnþasý-1923-1950”* kitabý Ercan Çaðlayan’ýn “Tek Parti Döneminde Diyarbakýr” baþlýklý Doktora Tezinin kitaplaþtýrýlmýþ hâli. Ercan Çaðlayan, Muþ Alpaslan Üniversitesinde öðretim üyesi. Ýþin doðrusu Türkiye’nin devlet üniversitelerinde böylesine objektif çalýþmalarýn az da olsa ses veriyor olmasý, yýllar evvel yine bir devlet üniversitesinde Ýsmail Beþikçi Hoca’nýn “mesele” ile ilgili yazýp konuþtuklarýndan dolayý çabalarýnýn ürün verdiðinin örnekleri olarak görülmeli diye düþünüyorum.
Geçtiðimiz yüzyýlýn ilk çeyreðine kadar adý tüm coðrafi kayýtlarda Kürdistan olarak dillendirilen ve Þeyh Said Kýyamý sonrasýnda Takrir-i Sükûn ve Ýskân Kanunlarý ile birlikte dört parçasýndan Türkiye’ye kalaný o yýllarda “Vilayat-ý Þarkiye” olarak dillendirilen diyarlarýn hikâyesidir mevzuubahis olan!
Aslýnda Osmanlý yapýsý içinde pek de “makbul” kabul edilmeyen ama ilan edilen cumhuriyetle birlikte adeta “yaratýlmýþ” bir ulus egemenliðine dayandýrýlan “Kemalist ulus inþa etme pratiði”nin Türklüðü esas alan ve diðer tüm etnisiteleri “yok sayan” bir “Milli Türdeþlik” ve bir yönüyle de elbette Siyasi Toplum Mühendisliði projesi…
| *Ercan, Çaðlayan, Cumhuriyet'in Diyarbakýr'da Kimlik Ýnþasý (1923–1950). Ýletiþim yy. 2014 Ýst. |
Ercan Çaðlayan kitabýnda; arka plan Vilayat-ý Þarkiye (Kürdistan) ekseninde Diyarbekir’i masaya yatýrmýþ. Tek Parti, yani Cumhuriyet Halk Fýrkasý-Partisi ve kýrkaltý sonrasý Demokrat Partinin ilk dönemi seçimleri. Adýna Umum Müfettiþliði denilen farklý bir þekli geçtiðimiz yüzyýlýn son çeyreðinde yeniden Kürdistan’da zuhur eden Olaðanüstü Hal. Ve “O hâl” içinde Þeyh Sait Kýyamý ve sonrasýnda yaþananlar. Devletin en tepesinde politika olarak kararlaþtýrýlarak uygulamalarý politik ve teorik aktörlerince sahada takip edilen bir “toplum mühendisliði”nin sürgünlük üzerinden demografik hâlleri. Ve tabi bu “mühendisliðin” kurumsal yapýlarý: Halkevleri, halkodalarý. “Ailecek” arz-ý endam edilecek meydan parklarý ve “birlikle modernliðin” tezahürü olarak ifade edilen Demiryollarý ve Gar Binalarý.
Öyle bir siyasi mühendislik projesi ki; bizzat tek partinin genel sekreteri Memduh Þevket Esendal’ýn tabiriyle “Dil ve Birliði yaymak-yerleþtirmek için parti teþkilatý açmak yerine Halkevleri kurmak gerektiði” tezinin uygulamasý. 20 yýl boyunca 1925-44 yýllarý arasýnda Vilayat-ý Þarkiye’nin 12 ilinde CHP’nin örgütleri açýlmaz. Çünkü “halk hazýr deðildir” önce hazýrlamak lazým! Aslýnda devletin bizzaatihi kendisi olan tek partinin yerine devletin eli-kýlýcý olarak hareket eden “Umum Müfettiþlik”ler üzerinden teba’yý hizaya getirip politikayý bina etmek!
“Kürtlük mefkuresi” taþýyan ve Kürtçülükle haþýr neþir olanlarýn “eþhas-ý muzirre”, yani muzýr sakýncalý Kürtler. Ermeni, Süryani, Ezidî, Keldani ve Nasturi teba’nýn ise; “Anasýr-ý muzirre” olarak tabir edildiði coðrafyanýn baþkenti; Ýsmet Ýnönü’nün ifadesiyle “kuvvetli bir Türklük merkezi” olsun isteniyor.
Yüzlerce farklý referans kaynaðýndan beslenerek hazýrlanan “Cumhuriyet’in Diyarbakýr’da Kimlik Ýnþasý” kitabý dönemle ilgili meraklarý sahiden giderecek derli toplu bir çalýþma. Balkan göçmenlerinin nasýl Diyarbekir mebusu olarak kenti hiç görmeden Ankara’ya gittiklerinden tutun! Cami kutsallýðýný bugün ayyuka çýkaran zihniyetin nasýl bir devlet politikasý halinde kutsiyeti olan mekânlarý askeri levazým depolarý ya da buðday ambarlarý olarak kullandýklarýna varýncaya kýadar.
Uygulanan mühendislikle öðünülen garip bir dönemin kitabý! Ýþte 1935 Diyarbekir Halkevinin broþüründen bir parça: “Eskiden surlarýn taþtan kollarý arasýna sýkýþýp kalmýþ bulunan ve Ýslami zihniyetin körletici çemberi içinde her çeþit yeniliklerden mahrum býrakýlan Diyarbekir!...Kara çarþaf ve peçeyi atarak medeni kýyafete girmiþ…Arap akidesinin içimize soktuðu tevekküle dayanarak her hastalýðý duasýyla geçirebileceðini sananlar, bugün fenne ve týbba iman etmiþlerdir…”
Bir yanda tarihin arka odasýnda “muzýr” eþhas ve anasýrý te’dip(terbiye), tenkil(sürme), temdin(uygarlaþtýrma), asimilasyon ve katliamla yola getirmeye devletin en üst düzeydeki politikalarýyla ve devletin bütün kurumsallýðýyla “gayret”inin günleri yýllarý var. Diðer yanda ise bugün artýk kurgulanmaya çalýþýlan siyasi toplum mühendisliðinin kimlik inþasýnýn iflasýnýn günleri yaþanýyor.
Sanýrým bugünlere hangi badirelerden geçildiði ve neler yaþandýðýný görmek ve okumak açýsýndan Ercan Çaðlayan’ýn kitabý Cumhuriyet Diyarbakýr’ýnýn Kimlik Ýnþasý gibi kitaplara her zamankinden daha çok ihtiyacýmýz var.
Geçmiþle bütün yönleriyle yüzleþebilmek için de tabi…
Þeyhmus DÝKEN
22.11.2014, Diyarbekir
